نقش مسجد در وحدت اجتماعی مسلمان ها
یكی از نیازهای اساسی جامعه اسلامی، همبستگی نیروهای مسلمان بر محور دستورهای الهی است.
اسلام برای رسیدن بدین عنصر حیاتی، در جوهر خود همه امتیازهای موهوم را نفی كرده و كرامت و بها بشر را بر شالوده زهدوتقوا بنا نهاده می باشد. با این درحال حاضر، وحدت، از یك سو به اسباب و اثاث و عواملی نیاز داراست تا هر چه بیشتر پایدار گردد و از سوی دیگر، نیازمند آن است كه در مكانی ظهور یابد. تا از این راه، خیانت‌های دشمنان پیدا و مخفی جامعه اسلامی به ناامیدی گراید.
برای رسیدن به‌این مقصود، مسجد در جامعه اسامی نقش اسامی دارد. در هر جامعه‌ای امتیازهای موهوم و فخر فروشی‌های پوچ به گونهای مطرح می باشد. چنان چه با این گرایش‌ها از ریشه نزاع نشود، بیم آن می‌رود كه ارزش‌های واهی و غیر الهی در چهره ارزش‌های پسندیده جلوه گر شوند و نظام ارزشی جامعه را دگرگون كنند. مسجد، از این نظر، كانونی می باشد كه کلیه روزه مؤمنان از دسته‌های گوناگون جامعه با پست‌ها و حالت‌های اجتماعی متعدد، در آن حاضر می‌شوند، همگان دوش به دوش و در صف‌هایی به هم پیوست
ه و رو به یك سو، نماز می‌گزارند. آنها با تكرار تمامی روزه این كار، به خاطر میاورند كه در بارگاه خداوند، وضعیت‌های اجتماعی، مال، جایگاه و منصب انتخاب كننده نیست. تمامی مسلمانان در صفی واحد و یكسانند.
كسی بر دیگری برتری ندارد. جز اینكه مستحب هست آنها كه در علم، كمالات انسانی و تفکر، پرهیزگاری و زهدو تقوا بر دیگران برتری دارا‌هستند، در صف ابتدا باشند. این نیز خود ترسیم یك الگو و نمونه به منظری نرخ‌گذاري صحیح در همگی تار و پود جامعه اسلامی است. پس مسلمان ها می آموزند كه در مسجد یكسان و هم دوشند. آنان در مییابند كه باید ملاك‌های خطا را كنار بگذارند و برتری را در ارزش‌های الهی بدانند و این همان تقویت عنصر وحدت و فرا به دست آوردن درس همبستگی در جامعه اسلامی است.
از سوی دیگر با نمایش همبستگی مسلمانها در مسجد، هم دلی و همراهی آنان همه روزه اعلام میگردد. حضوری این چنین، از یك سو، دل‌های مسلمان ها سست ایمان را نیرو میبخشد و از سوی دیگر سبب می شود تا دشمنان آئین، یعنی آنها كه به انتظار تفرقه و پراكندگی مسلمان ها نشسته‌اند، ناامید شوند.
3ـ تحقیق اثر ها اقتصادی مسجد
امروزه مسائل اقتصادی از مهم ترین مسائل دولت ها و افكار عمومی است كه بر سلطه سیاسی، فرهنگی و نظامی كشورها مؤثر میباشد. اسلام، دینی كامل هست كه هم به جنبه‌های زندگی انسان توجه و زندگی اقتصادی جامعه را نیز به خیر هدایت كرده میباشد. مسجد، یكی از نهادهای فقاهتی هست كه جنبه‌های اقتصادی نیز دارد. در این جا این جنبه‌ها را استیناف میكنیم:
كاهش كنترل، كاهش هزینه
مسجد به عنوان كانونی شرعی، با تقویت برتری‌های اخلاقی، حس خداباوری را در افراد اهل مسجد بارور میكند و به این وسیله، در تمامی هم اکنون آفریدگار را بر كارها و شغل‌های خود ناظر و شاهد می‌دانند و بدون اینكه كسی بر آنها بازرسی كند، كار خود را به بهترین شكل اجرا میدهند. كاهش عظیم بازرسی و كنترل رسمی در سطح اجتماع بر بعد ها كلان اقتصادی مؤثر است و با كاهش هزینه‌هایی كه دولت‌ها صرف پژوهش بر نیروهای اجرایی می‌كنند.
فقر زدایی
فقر یكی از مباحث عمده اقتصادی میباشد كه نشان ضعف مدیریتی و اقتصادی می باشد. مسجد از سه راه قادر است به براندازی فقر كمك كند:
مالیات‌های اسلامی
زكات و خمس، دو نوع مالیات می باشند كه از اسلام برای زدودن فقر در سطح جامعه در نظر گرفته هست كه متأسفانه برخی از مسلمانان به دلیل فقیه دوستی، از پرداخت آن ها خودداری می‌كنند. مسجد با تقویت آیین داری و با دقت به فضای معنوی حاكم بر آن، نمازگزاران را به روش اسلامی تربیت میكند و در بهره آنان با پرداخت خمس و زكات، به فقیران مسلمان كمك می‌كنند.
انفاق
انفاق و صدقه یكی از قیمت‌های اسلامی میباشد كه نقطه مقابل ثروت ا ندوزی است. اجتماع مسلمان ها در مسجد، روحیه تعاون را ارتقا می دهد و با موعظه و موعظه مبلغان فقاهتی در مسجد، جریان‌های فقر زدایی در سطح جامعه ارتقا مییابد.
با قرار دادن صندوق صدقه، و كمك به فقیران در مسجد، شناسایی فقیران آبرومند به وسیله هیئت امنا و جمع كمك های نمازگزاران، گام مهمی در زدودن فقر برداشته میشود.
ساخت و ساز صندوق قرض الحسنه
در تمدن اسلامی، قرض دادن و بر طرف كردن نیازهای مؤمنان، كار پسندیده‌‌ای به شمار می آید. از سوی دیگر، مؤسسه‌های مالی، هم چون صندوق قرض الحسنه، در رونق اقتصادی مؤثرند.
اهل مسجد میتوانند با تشكیل صندوق قرض الحسنه، كارآیی اقتصادی نیز داشته باشند. این كار افزون بر شكوفایی مسجد، با تقویت سنت مذهبی قرض (وام)، در بر طول كردن مشكلات اقتصادی مردم نیز مؤثر هست.
4ـ تفحص جنبه‌های كنترل اجتماعی مسجد
امروز یكی از كاركردهای حساس مسجد كه مورد نیاز است در حفظ و پایداری هر چه بیشتر آن كوشید، كاركرد كنترل اجتماعی هست. كنترل اجتماعی شامل فرایندی است كه جریان تأثیرگذاری بر اخلاق جامعه را بر عهده دارد تا هم نوایی با هنجارهای مجموعه صورت گیرد. كنترل اجتماعی به دو صورت رسمی و غیررسمی ایفا پذیر میباشد. كنترل رسمی هنگامی صورت میگیرد كه جریان هم نوایی با هنجارهای اجتماعی مبتنی بر قانون ها و ضوابط، آیین نامه‌ها و نظایر آن به وسیله دولت یا نیروهای اجرایی اجرا گیرد. نیروهای انتظامی و امنیتی نمونه پررنگ‌ای از كنترل اجتماعی رسمی میباشند.
كنترل اجتماعی غیر رسمی شامل كلیه امر و نهی‌هایی است كه به فرد میشود تا بتواند با هنجارهای اجتماهی گروهی سازگار گردد. مجموعه‌هایی همچون: خانواده، مسجد و غیره میتوانند با ابزارهایی مانند ثنا، نكوهش و خشم اخلاقی، بر اخلاق و رفتار فرد اثر بگذارند.
از آن جا كه بخش زیادی از كنترل افراد از راه و روش كنترل رسمی صورت میگیرد، ممكن هست در دراز زمان تأثیر خود را از دست بدهد. بنابراین، هم پا با كنترل بیرونی، كنترل درونی كه همان تولید انگیزه‌های درونی است پیشنهاد شده است. كنترل درونی مشتمل بر كنترلی هست كه در آن خود فرد، عشق و علاقه دارد با هنجارهای اجتماعی هم نوایی پیدا كند و درصورتی که كسی او را كنترل نكند خود را هم آوا میكند. مسجد میتواند كنترل درونی را به بهترین شیوه در فرد ایجاد کرد كند. از این‌رو، مسجد با تقویت نفس لوامه كه نکوهش كننده انسان در هنگام تخلف از قانون ها و مقررات و فرمان‌ةای اسلامی میباشد آیتم كنترل اجتماعی و مبارزه با انحراف‌های اجتماعی را مهیا می‌سازد.
برای تبیین خوب كنترل اجتماعی مسجد، نقش مسجد را در كاهش جرم تحقیق میكنیم:
مسجد و كاهش جرم
انسان موجودی اجتماعی است كه برآورده شدن نیازهایش در جامعه انسانی ممكن می باشد. جوامع انسانی جهت تداوم و رویش و امنیت حقوقی اعضاء، هنجارها و قوانینی دارد كه نظام رفتار اجتماعی افراد جامعه را انتخاب میكند، ولی در طول تاریخ، بعضا انسان‌ها قانون ها مدنی را زیرپا گذاشته، به حقوق دیگران تجاوز كرده‌‌اند. در این میان پدیده‌ای به نام جرم مطرح میگردد كه مبنا زندگی اجتماعی انسان را به خطر می‌اندازد. جرم در مضمون اجتماعی، همان ناهنجاری هست كه امنیت اجتماعی را انذار میكند. این مقوله به اندازه‌آی مهم میباشد كه یكی از حرفه‌های جامعه شناسی (جامعه شناسی انحرافات یا جامعه شناسی جنایت) به استیناف علل جرم و جنایت و طرق اصلاح آن پرداخته میباشد.
مسجد به عنوان یكی از اساسی ترین ارگان های فقهی در تربیت افراد جامعه مؤثر میباشد و ثمره این تربیت، كاهش جرم و ناهنجاری‌های اجتماعی است. این تأثیر در دو تیم از افراد جامعه اثر گذار هست؛ یك تیم افراد مسجدی اند و تیم بقیه افراد غیر مسجدی میباشند.
تأثیر مسجد در كاهش جرم افراد اهل مسجد
افرادی كه در مسجد حاضر می شوند، با اثرپذیری از آموزش‌های مسجد به شكلی تربیت می گردند كه ترازو جرم در آنها كاهش مییابد. جنبه‌های اثرگذاری مسجد در این زمینه چنین است:
تقویت هویت فقاهتی
هویت فقاهتی در باطن انسان و با آفرینش او آمیخته میباشد و انسان را به ارزش‌های اخلاقی و قوانین الهی پایبند می‌سازد. در نام و نشان دینی، بشر‌هایی كه وحی را اعتقادوباور دارند، هر نوع سازش بر خلاف ارزش‌ها و هنجارها را رد می‌كنند.
با دقت به شاخص‌های هویت فقهی، مسجد با فعالیت‌های مذهبی و یادگرفتن‌های بلندش، نام و نشان فقهی افراد اهل مسجد را تقویت میكند و این در حالی است كه آیین و معنویت والا‌ترین مانع جرم و جنایت هستند كه ضمانت اجرایی بالایی دارا‌هستند. بی رغبتی به فقید، مردم داری، فروتنی، عملکرد بلند و بی آلایش زیستی، از شاخص‌های نام‌و‌نشان فقاهتی میباشند كه مسجد آنها را تقویت میكند و نبود این شاخص‌ها (دنیا پرستی، تكبر و خودخواهی، مردم ستیزی، تنبلی و میل به تجملات) به گونهای از علل جرم به شمار می روند.
ایجاد حالت اجتماعی
در بعضی مفاد دست زدن به جرم و جنایت آرم عقدههای دیوانه برای جلب توجه سایرافراد اجتماع صورت میگیرد كه نشانگر نداشتن پایگاه اجتماعی متهم می باشد.
افراد اهل مسجد جایگاه مناسبی در بین مردم دارند و کلیه افراد با دیده احترام به آنان می‌نگرند. پیش از این، پایگاه اجتماعی افراد اهل مسجد سبب ساز میشود كه توقع مردم از آن ها بالا رود و آنها‌را الگوهای اخلاقی بدانند. بدین ترتیب، افراد اهل مسجد به سبب پایگاهی كه فی مابین مردم دارند، نمی‌توانند از قانون‌های اجتماعی قانون شکنی كنند.
تأثیر مسجد در كاهش جرم افراد غیر مسجدی
در حالتی‌که کارهای مسجد پهناور باشد وبه اجرای انجام فقاهتی درون مسجد محدود نشود، مسجد بر افراد غیر مسجدی نیز اثر می گذارد و از كارهای خلاف آنها دوری میكند. این فعالیت‌ها چنین است:
الف) تیم‌های امر به پر اسم و رسم و نهی از منكر
امر به معروف و نهی از منكر، از ویژگی‌های امت اسلامی[117] و فرستاده[118] و مؤمنان[119] هست كه واجبات دیگر در ازای آن، همچون قطره‌ای در ازای دریاست.
در‌صورتی‌که فعالیت‌های مسجد پهناور باشد، با تشكیل تیم‌های امر به دارای شهرت و نهی از منكر می‌قدرت جرم و جنایت را دست كم در محلهای كه مسجد در آن قراردارد كنترل كرد.
چله منزل بقاع روضه خوان صفی الدین اردبیلی